ÖZEL HABER - Demiryolları 2. Dünya Savaşı sonrası dönemde ABD dışındaki tüm dünyada tekel olarak devlet tarafından işletiliyordu. Ancak Türkiye’de ve Batı Avrupa’da demiryolunun pazar payı 1950’lerde düşmeye başladı. Demiryolunun diğer taşımacılık modlarıyla özellikle de karayolu taşımacılığıyla rekabet edememesi birçok ülkede reform ihtiyacını doğurdu. Sonuç olarak birçok demiryolu kuruluşlarının özellikle de bu kuruluşların yük işletmelerinin trafik yoğunluğunun düşmesi ve bu kuruluşların finansal problemler yaşaması anlamına geldi. 1970’li yılların başından itibaren petrol fiyatlarında aşırı yükselişin etkisi ve aynı zamanda karayolu ve havayolu taşımacılığına çevre dostu bir alternatif olması demiryolunun 1990’lı yılların başından itibaren Avrupa’da politik destek görmesine neden oldu. Avrupa’da yaşanan bu benzeri süreç Türkiye’de 2000’li yılların başına kadar devam etti. Avrupa Birliği (AB) topluluk demiryollarının gelişmesini için 29 Temmuz 1991 tarihinde 91/440/AET sayılı Konsey Direktifini yayımladı.

Adı geçen Direktifin amaçları ise şunlardan oluşuyor: Demiryolları ticari esasa göre, piyasa taleplerine bağlı olarak ve devletten bağımsız olarak yönetilmelidir. Demiryolu altyapı işletmecileri ile tren işletmecileri yönetimini birbirinden ayırmak. Demiryolu kuruluşlarının mali yapılarını iyileştirmek. Uluslararası demiryolu kuruluşlarının üye devletlerin şebekelerini kullanmalarını sağlamak. Topluluk demiryollarının tek pazar gereksinimlerine kendilerini adapte etmelerini kolaylaştırmak. Verimliliği artırmak. Demiryolu altyapısına ayrım gözetmeyen bir erişim. Belirli bir kesime yönelik kamu kaynaklarının bir başka kesim için çapraz sübvansiyon yoluyla kullanılmaması. Böylece demiryolu taşımacılığını verimli ve rekabetçi kılmak, demiryolu hizmetlerinin rekabete dayalı esaslar çerçevesinde kaliteli, sürekli, emniyetli ve uygun ücretle kullanıcılara sunulmasını, sektörün serbestleştirilerek güçlü, istikrarlı ve şeffaf bir yapının oluşturulmasını ve bağımsız düzenleme ve denetim yapılmasını sağlamak. AB’nin bu yaklaşımının ülke yararına uygun olduğunu gören Türkiye, demiryoluyla yolcu ve yük taşımacılığının hizmet kalitesi açısından en uygun, etkin ve olabilecek en düşük fiyatla sunulmasını, kamu tüzel kişileri ile ticaret siciline kayıtlı şirketlerin altyapı işletmecisi ve tren (yolcu ve yük) işletmecisi olmasını, demiryolu altyapısı inşa etmesini ve bu altyapının kullanılmasını sağlamak amacıyla TBMM’den çıkartılan “Türkiye Demiryolu Ulaştırmasının Serbestleştirilmesi Hakkında Kanun” 1 Mayıs 2013 tarihinde yürürlüğe koydu.

Türkiye Demiryolu Ulaştırmasının Serbestleştirilmesi Hakkında Kanun”un amacı; Demiryoluyla yolcu ve yük taşımacılığının hizmet kalitesi açısından en uygun, etkin ve olabilecek en düşük fiyatla sunulmasını, Türkiye Cumhuriyeti Devlet Demiryolları İşletmesi Genel Müdürlüğü’nün demiryolu altyapı işletmecisi olarak yapılandırılmasını, Türkiye Cumhuriyeti Devlet Demiryolları Taşımacılık Anonim Şirketi adıyla demiryolu tren işletmecisi olarak bir şirket kurulmasını, Kamu tüzel kişileri ile ticaret siciline kayıtlı şirketlerin demiryolu altyapısı inşa etmesini ve bu altyapının kullanılmasını, Kamu tüzel kişileri ile ticaret siciline kayıtlı şirketlerin demiryolu altyapı işletmeciliği ve demiryolu tren işletmeciliği yapabilmesini sağlamak. Böylece kamu sektörünün yanında özel sektörün de demiryolu altyapı işletmeciliği ile tren işletmeciliği yapmasının yolu açıldı.

Kanunla; Cumhuriyetin Kuruluşundan itibaren “tekel” olarak işletilmekte olan Türkiye Demiryolu Ulaştırması Altyapı İşletmeciliği ve Tren İşletmeciliği olarak birbirinden ayrılıyor. Türkiye Cumhuriyeti Devlet Demiryolları İşletmesi Genel Müdürlüğü (TCDD), “demiryolu altyapı işletmecisi” olarak yapılandırılıyor.TCDD, ulusal demiryolu altyapı ağı içinde yer alan ve Devletin tasarrufundaki demiryolu altyapısının kendisine devredilen kısmı üzerinde demiryolu altyapı işletmecisi olarak görev yapacak. 

TCDD’nin diğer görevleri de şunlar olacak;  - Ulusal demiryolu altyapı ağı üzerindeki demiryolu trafiğini tekel olarak yönetmek. - Tasarrufunda olan demiryolu altyapısı üzerinde verdiği trafik yönetimi ücretlerini, bütün tren işletmecileri için eşit şartlar içeren ve ayrımcılık oluşturmayan bir şekilde belirlemek, ilgili demiryolu tren işletmecilerine tahakkuk ettirmek ve tahsil etmek. - Tasarrufunda olan demiryolu altyapısının demiryolu trafiğiyle ilgili olmayan alanlarını işletmek, işlettirmek veya kiraya vermek. - Tasarrufunda olan demiryolu altyapısını iyileştirmek, yenilemek, genişletmek, bakım ve onarımını yapmak veya yaptırmak. - Yüksek hızlı ve hızlı tren taşımacılığı için demiryolu altyapısı yapmak veya yaptırmak - Haberleşme tesisleri ve ağı kurmak, kurdurmak, geliştirmek, işletmek veya işlettirmek.  “Türkiye Cumhuriyeti Devlet Demiryolları Taşımacılık Anonim Şirketi” adıyla “demiryolu tren işletmecisi” olarak bir kamu şirketi kuruluyor.  TCDD dışındaki Kamu Tüzel kişileri ile Türk Ticaret Siciline kayıtlı şirketleri; - Kendilerine ait demiryolu altyapısı inşa etmek. - Kendilerine ve/veya başka şirketlere ait demiryolu altyapısı üzerinde demiryolu altyapı işletmecisi olmak. - Ulusal demiryolu altyapı ağı üzerinde demiryolu tren işletmecisi olmak, üzere Bakanlıkça yetkilendirilebilirler. - Kamu tüzel kişileri ve şirketler, kendilerine ait veya tasarruflarındaki demiryolu altyapısının kullanım ücretlerini bütün tren işletmecileri için eşit şartlar içeren ve ayrımcılık oluşturmayan bir şekilde belirler ve uygular. - Şirketlerin, demiryolu altyapısı inşa etmek istemeleri halinde; yapacakları demiryolu altyapısının gerektirdiği taşınmazlar, kamulaştırma bedeli ilgili şirketten tahsil edilerek Bakanlık tarafından kamulaştırılır ve belirtilen amaçla ilgili şirket lehine kırk dokuz yılı geçmemek üzere bedelsiz olarak irtifak hakkı tesis edilir. Kullanım süresinin sonunda söz konusu taşınmazlar üzerinde inşa edilmiş bütün varlıklar başka bir işleme gerek kalmaksızın Hazinenin mülkiyetine geçmiş sayılır. Bu varlıklar için Hazine tarafından herhangi bir bedel veya tazminat ödenmez. - Demiryolu tren işletmecilerinin yük, yolcu ve kamu hizmeti yükümlülüğünden kaynaklanan gelir ve gider hesapları ile muhasebeleri ayrı ayrı tutulur. Demiryollarının yeniden canlandırılması ve taşımacılıktaki rolünün güçlendirilmesi için; serbest, rekabetçi, ekonomik ve sosyal açılardan sürdürülebilir ve Avrupa Birliği (AB) mevzuatı ile de uyumlu bir demiryolu sektörünün oluşturulmasının yolu açılacak. Böylece, ülkemizde 1950’li yıllarda demiryollarının yolcu taşımacılığındaki payı yüzde 42, yük taşımacılığındaki payı ise yüzde 68 düzeylerindeyken 2013 yılına gelindiğinde bu oranlar yolcu taşımacılığında yüzde 1.5 ve yük taşımacılığında yüzde 4.5 seviyelerinde olan ve karayolu lehine oluşan bu dengesiz değişimin, demiryolları lehine değiştirilmesi sağlanabilecek. Bu Kanun kapsamında çıkartılması gereken ikincil düzenlemeler Ulaştırma Denizcilik ve Haberleşme Bakanlığı (UDHB) Demiryolu Düzeleme Genel Müdürlüğü tarafından yapılıyor. Ülkemizde demiryolu ulaştırması faaliyetlerinin ticari, ekonomik, sosyal ihtiyaçlara ve teknik gelişmelere bağlı olarak ekonomik, seri, elverişli, güvenli, kaliteli, çevreye kötü etkisi en az ve kamu yararını gözetecek tarzda serbest, adil ve sürdürülebilir bir rekabet ortamında yapılmasını ve bu faaliyetlerin diğer ulaştırma türleriyle birlikte ve birbirlerini tamamlayıcı olarak hizmet vermesini sağlamak amacıyla 655 sayılı KHK ile Bakanlığımız bünyesinde Demiryolu Düzenleme Genel Müdürlüğünün faaliyetleri arasında; Demiryolu mevzuatının hazırlamak. Mesleki yeterlilikleri belirlemek ve sertifikalandırmak. Sektörle ilgili her türlü denetimler yer alıyor. Ulaştırma sektörünün ilgili tüm kamu ve özel kurumlarıyla sivil toplum kuruluşlarının ve üniversitelerin görüşleri alınarak hazırlanıyor. Demiryolu Düzenleme Genel Müdürlüğünce hazırlanan ve üzerinde çalışılan yönetmelikler şunlar…

TASLAK OLARAK HAZIRLANAN VE PAYDAŞLARA GÖNDERİLEN YÖNETMELİKLER… 

Demiryolu Taşıma (Yetkilendirme / Lisan) Yönetmeliği Bu yönetmeliğin amacı, demiryolu taşımacılık hizmetlerinin güvenilirlik, mali kapasite ve yeterlilik konularında belirlenmiş olan yükümlülükleri sağlayan demiryolu işletmeleri ve altyapı yöneticileri tarafından verilmesini temin etmek.

Demiryolu Araçları Tescil ve Sicil Yönetmeliği Bu yönetmeliğin amacı ulusal demiryolu altyapı ağında işletilecek demiryolu araçlarının tescil ve sicil işlemlerine ilişkin usul ve esasları belirlemek.

Demiryolu Emniyeti Yönetmeliği Bu yönetmeliğin amacı, demiryolu emniyetinin geliştirilmesini ve iyileştirilmesini sağlamak.

TASLAK OLARAK HAZIR OLAN VE KISA SÜRE İÇİNDE PAYDAŞLARA GÖNDERİLECEK YÖNETMELİK

Demiryolu Altyapı Erişim Yönetmeliği Bu yönetmeliğin amacı; ulusal demiryolu şebekesine dâhil demiryolu altyapısına serbest, adil ve ayrımcı olmayan bir erişim sağlamaktır.

ÜZERİNDE ÇALIŞMA YAPILAN DİĞER YÖNETMELİKLER 

Karşılıklı İşletilebilirlik Yönetmeliği Yolcu Hakları Yönetmeliği Demiryolu ile Tehlikeli Eşyaların Taşınması Yönetmeliği Kombine Taşıma Yönetmeliği Kamu Hizmeti Yükümlülüklerine İlişkin Yönetmelik Demiryolu İle Seyahat Eden Yolcuların ve Hizmet Verenlerin Hak ve Yükümlülüklerine İlişkin Yönetmelik Makinistlerin Lisans ve Brövelendirilmesine İlişkin Yönetmelik İhtiyaçlara göre çıkartılacak diğer yönetmelikler  Ulaştırma Denizcilik ve Haberleşme Bakanlığı 2015 yılı içinde demiryolunun serbestleştirilmesinin hayata geçirilmesini hedefliyor.