TÜİK verilerine göre 2015 yılı cari fiyatlarıyla Türkiye Gayri Safi Yurtiçi Hasılası (GSYH) 1,95 trilyon TL’dir. Bugünkü dolar kuru ile 555 milyar dolar (21.12.2016 €1= 3,5163 TL). Kara, deniz, demiryolu, havacılık ve boru taşımacılığı modları birlikte değerlendirildiğinde lojistik sektörünün büyüklüğü 2014 rakamlarına göre 210 milyar TL, dolar olarak 60 milyar dolar civarındadır.

Bu rakamlarla Türkiye’de lojistik sektörünün gayrisafi yurtiçi hasıla içerisindeki payı yaklaşık  yüzde 11 civarındadır. Lojistik Performans Endeksi verileri değerlendirildiğinde, Türkiye söz konusu endekste 2014 yılında 30. sıradayken 2016 yılında 34. sıraya gerilemiştir. Ekonomi Bakanlığı verilerine göre 2016 yılı Ekim ayında ihracatta bir önceki yıla göre yüzde 2,8, ithalatta ise yüzde 5,8’lik bir daralma söz konusudur. Rakamsal olarak ihracat geçen yılın rakamlarına göre 117 milyar dolar, ithalat ise 163,2 milyar dolar olarak gerçekleşmiştir.

LOJİSTİĞİN TÜRKİYE EKONOMİSİNDEKİ PAYI YÜZDE 11

Türkiye ekonomisi içerisinde yaklaşık yüzde 11’lik payla küçümsenemeyecek bir büyüklüğe sahip lojistik sektörü, 2000 yıllardan itibaren yerli ve uluslararası şirketlerde işbirliğine giden ya da yurtdışı şirkete dönüşen, yurtdışında bürolar açan, hizmetlerinin kalitesini sürekli artıran, dinamik bir sektör haline gelmiştir. Buna karşın çeşitli sorunlarla da mücadele etmektedir. UND Başkanı Çetin Nuhoğlu’na göre, karayoluyla gerçekleştirilen ihracatta, 2015 yılı değerleri ile ihracatta yaklaşık yüzde 9’luk düşüş yaşanmıştır. Buna paralel olarak ihraç taşımalarında da yüzde 4’lük bir azalma olmuştur. Dış pazarlara yaklaşık 1,5 milyon ihracat seferi gerçekleştirilirken, bu seferlerin beşte biri yabancı ülke taşımacılarına ait araçlarla gerçekleşmiştir. Rakamsal olarak henüz ifade edilemese de 2016 yılında da benzer durumun göreceli olarak devam ettiği söylenebilir. Çünkü yukarıda da ifade edildiği üzere gerek ihracatta gerekse ithalatta daralma söz konusudur.

FİYAT ODAKLI REKABET SEKTÖRÜN 1. SORUNU

Beykoz Lojistik Meslek Yüksekokulu tarafından 2014 yılında lojistik sektörü üst yöneticileriyle yapılan bir araştırmaya göre sektörün temel sorunları; “fiyat odaklı rekabet (yüzde 85,1)”, “altyapı sorunları (yüzde 44,6)”, “kalifiye insan kaynağı (yüzde 39,2)” ve “mevzuat eksiklikleri (yüzde 39,2)” olarak belirlenmiştir. Fiyat odaklı rekabet, birinci sorun olarak dikkat çekmektedir. Sektörde işletmelerin sürdürülebilirliklerini sağlamak için ciddi oranda fiyat indirimine giderek rekabet ettikleri söylenebilir. Altyapı sorunları da henüz tam olarak çözülememiştir. Depoculuk alanında akıllı teknolojilere yönelik önemli sayılabilecek yatırımlar yapılıyor olsa da gelişmiş ülkeler düzeyinde olduğu söylenemez.

TAŞIMA MODLARININ PAYLARI

Genel kabul gördüğü üzere, ülkemiz birçok alanda olduğu gibi, lojistik alanında da stratejik bir öneme sahiptir. Doğu-batı arasındaki yoğun mal hareketlerinin geçiş noktasında yer almaktadır. Karayolları, demiryolları, üç tarafını çevreleyen denizleri, havaalanları ve dağıtım merkezleri ile Avrasya ticaretinin kalbinde, Avrupa, Balkanlar, Karadeniz, Kafkasya, Orta Asya, Kuzey Afrika ve Orta Doğunun bağlantı merkezi konumunda lojistik üs olma potansiyeline sahiptir. Kalkınma Bakanlığı 10 . Kalkınma Planı, Lojistik Hizmetlerinin Geliştirilmesi Özel İhtisas Komisyonun raporuna göre, taşıma payları açısından değerlendirildiğinde; karayolu taşımacılığı yüzde 80,63 ile en büyük payı almaktadır. Boru hatları ile taşımacılık yüzde 11,51, demiryolu yüzde 4,76, deniz yolu yüzde 2,66 ve havayolu taşımacılığı yüzde 0,44 ile karayolu taşımacılığını takip etmektedir. Dolayısıyla lojistik sektörünün sorunları değerlendirilirken, taşıma modlarında hizmet veren alt sektörlerin sorunlarını ayrı ayrı değerlendirmek ve çözüm önerilerine yoğunlaşmak daha doğru bir yaklaşım olacaktır. Bu kapsam dahilinde lojistik sektörünün temel üyeleri olarak; havayolu, demiryolu, denizyolu, karayolu taşımacılık şirketleri, lojistik hizmet sağlayıcıları, depolama şirketleri ve taşıma işleri organizatörleri (freight forwarders), liman işletmecileri, lojistik ve taşımacılık merkezi (boru taşımacılığı dahil) işletmeciler olarak değerlendirilmektedir.

MÜSİAD tarafından 2015 yılında yayımlanan “Lojistik Sektöründe Sürdürülebilirlik, Yeşil Lojistik” raporunda, 10. Kalkınma Planına atıf yapılarak lojistik performans indeksinde puanımızı artıracak önlemler ifade edilmiştir. Bu önlemler aşağıda aynen alıntılanmıştır. Lojistik sektörünün sorunlarının tespitine ve çözümüne yönelik bu önerilerin halen geçerliliğini sürdürdüğünü ifade edebiliriz. Belirtilen öneriler:

1. Sevkiyatlarda izlenebilirliğin sağlanması için; teknik altyapının oluşturulması ve ERP benzeri yazılımlarla on-line işlem takibin sağlanması, e-ticaretin desteklenmesi ve  lojistik bilişim yatırımı yapacak şirketlere teşvik verilmesi,
2. Gümrüklerde hızı sağlayacak önlemlerin alınması, dünya ölçeğinde standartların getirilmesi, Gümrük işlemlerinin basitleştirilmesi, lojistik şirketler ile otomasyonun sağlanması, yetkilendirilmiş yükümlü ve yerinde ihracat gibi uygulamaların hızlı bir şekilde yaygınlaştırılması, gümrüklerde personel eksiklerinin çözümü,
3. Mevzuatlarda gerekli değişikliklerin yapılması, lojistik master planının hazırlanıp uygulamaya konulması, ülke genelinde demiryolu, denizyolu, karayolu ve havayolu bağlantılarının kurulması, lojistik köylerin kurulmasının sağlanması,
4. Lojistik eğitimlerin yaygınlaştırılması ve lojistik hizmet içi eğitim standartlarının oluşturularak uygulanması. Ülke lojistik veri tabanının oluşturulması ve kullanıma açılması, lojistik şirketlerin ve lojistik şirket çalışanlarının eğitimlerinin teşvik kapsamına alınması, lojistik şirketlerin kurumsallaşması için çalışmalar yürütülmesi,

1. Teslimatların zamanında sağlanması, riskli bölgelerde taşımacılığa ilişkin tedbirler alınması sigorta kurumunun geliştirilmesi, uluslararası konvansiyonlara uyumun sağlanması, kentsel lojistiğin geliştirilmesi, yeşil ve tersine lojistiğin geliştirilmesi önem taşımaktadır.

LOJİSTİK EĞİTİMİ

Yazının bundan sonraki bölümünde, alanımızla da ilgili olduğu için eğitim olgusunu değerlendirmekte fayda görülmektedir. 10. Kalkınma Planında eğitimle ilgili hedeflerde aynen şu ifadeler kullanılmıştır. Lojistikle ilgili akademik uzmanlık alanının ve buna bağlı olarak doçentlik alanının olmaması önemli sıkıntılar yaratmaktadır. Lojistik ile ilgili okulların, sektörle iç içe birtakım planlamalar yapması gerekmektedir. Bu tür eğitimlerin planlanmasında ise koordinasyonun önemi büyüktür. Özellikle üniversite düzeyinde, yeni açılacak bölümler veya hali hazırda faaliyetlerine devam eden ilgili bölümlerin, belirli dönemlerle, örneğin beş yılda bir, bu danışma kurullarından destek alarak süreçlerini gözden geçirmesi beklenmektedir. Bu şekilde, programları, ders içerikleri, öğretim elemanlarının öğrencilerle diyalogu ve birçok farklı konu işin içine katılabilmektedir. Dört yıllık eğitim boyunca, akademisyenlerin sadece bu eğitimle sektörün istediği elemanı yetiştiremeyeceği kesindir. Dolayısıyla, bu aradaki boşluğu doldurabilmek için en az bir dönem sektörde bulunma zorunluluğu getirilmesi gerekmektedir. Hem öğrencilerin hem de akademisyenlerin, kendilerini geliştirebilmeleri için, araştırma ve uygulama projeleri, aslında önemli bir kaynak olmaktadır. Bunun için de koordinatör bir bakanlıktan lojistikle ilgili desteklenecek herhangi bir projede, bir bacağının kamu, bir bacağının özel sektör, bir bacağının da üniversite olması zorunluluğu getirilerek bu işbirliğine destek olma imkânı sağlanabilir…

LOJİSTİK ÜSSÜ OLMA AVANTAJI İLE SEKTÖRDE ÇOK SAYIDA İNSANIN İSTİHDAM EDİLEBİLECEĞİ ANLAŞILMAKTADIR

Yirminci yüz yılda, özellikle yüz yılın son çeyreğinde, dünyada çok önemli değişim ve dönüşümler yaşanmıştır. Dünyanın yaşadığı bu hızlı değişim karşısında, insan unsuru bir ülkenin gelişmesinin en kritik faktörü haline gelmiştir. Teknolojik açıdan ilerlemiş birçok ülke, artık gerçek gücün fiziksel güçte değil eğitilmiş insan beyninde olduğunun farkına varmıştır. Bu gerçek karşısında ülkeler insan eğitimine olan yatırımlarını giderek artmışlardır. Dünyada olduğu gibi Türkiye’de de en hızlı gelişen sektörler arasında yer alan lojistik sektöründe, özellikle 2000’li yılların ikinci yarısından itibaren sektöre yönelik eğitim-öğretimde, hem ortaöğretim düzeyinde hem de yükseköğrenim düzeyinde önemli gelişmeler görülmektedir. Lojistik üssü olma avantajı ile sektörde çok sayıda insanın istihdam edilebileceği anlaşılmaktadır. Araştırma sonuçlarına göre işletmelerin yüzde 39,2’si halen nitelikli eleman ihtiyacı içerisindedir.

10 KAT ARTIŞ

Lojistik alanında eğitim-öğretim veren kuruluşların sayısı son 10 yılda oldukça artmıştır. Bu artış hem ortaöğretim düzeyinde hem de yükseköğretim düzeyinde görülmüştür. Aşağıda lisansüstü eğitimler hariç yükseköğretim düzeyindeki sayılar 2007 ve 2016 yıllarını içerecek şekilde 10 yılın karşılaştırması olarak verilmiştir.

ÖSYM verilerinden derlenerek düzenlenen Tablo 1 incelendiğinde, bütün taşımacılık modlarında 2007 yılında sadece 19 üniversitede, 21 meslek yüksekokulu programında önlisans düzeyinde eğitim veriliyorken, 2016 yılında 145 üniversitede (aynı üniversitede farklı bölümler yer almaktadır), 178 meslek yüksekokulu programında, lojistik alanında eğitim-öğretim sürdürülmektedir. 10 yıllık sürede yaklaşık 9 katlık bir artışın olduğu görülmektedir.

LOJİSTİK EĞİTİMİ KONTENJANINDA YAŞANAN ARTIŞ

Tablo 2’de önlisans düzeyinde öğrenci kontenjanları değişimi görülmektedir. 2007 yılında gündüz Türkçe eğitim kontenjanı 889 iken 2016 yılına geldiğinde yaklaşık 11 katlık bir artışla 9.379’a yükselmiştir. 2007 yılında İngilizce dilinde eğitim yok iken 2016 yılında 520 kontenjanın olduğu anlaşılmaktadır. Açık öğretim, ikinci öğretim ve uzaktan öğretim seçenekleriyle çalıştığı halde eğitim almak isteyenlere olanağın doğduğu da ifade edilebilmektedir. 2007 yılında toplamda 889 olan kontenjan, 2016 yılında 5 farklı eğitim uygulamasında toplam 18.288’e yükselmiştir.

Tablo 3’de 2007 ve 2016 yıllarında lisans düzeyinde eğitim-öğretim veren üniversiteler ve eğitim türü birlikte verilmiştir. Lisans düzeyinde eğitim 2007 yılında sadece 10 üniversitede veriliyorken 2016 yılında 63 üniversitede verilmektedir. Lojistik alanında eğitim veren üniversite sayısında 6 katlık bir artış söz konusudur. Tablodan da görüleceği üzere aynı alanda küçük değişikliklerle 14 farklı isimle lisans eğitimi verilmektedir. Eğitimler Türkçe ve İngilizce dillerinde gündüz ve ikinci öğretim şeklindedir.

Tablo 4’de öğrenci kontenjanlarında son 10 yıldaki artış görülmektedir. 2007 yılında gündüz Türkçe lisans düzeyinde öğrenci kontenjanı 401 iken 2016 yılında 2.682’ye çıkmıştır. İngilizce eğitim kontenjanı da 52’den 850’ye yükselmiştir. 2007 yılında açık öğretim ve ikinci öğretim uygulaması yok iken 2016 yılında 2.050 açık öğretim, 1.054 ikinci öğretim kontenjanın olduğu görülmektedir. Yine 2007 yılında toplamda 453 olan lisans kontenjanının, 2016 yılında 6.636’ya yükseldiği görülmektedir. Bu durum, öğrenci adayının bu eğitim alanına gösterdiği ilgiyi de ifade etmektedir.

SEKTÖR ÖNLİSANS SEVİYESİNDE HER YIL YAKLAŞIK 10 BİN, LİSANS SEVİYESİNDE 4 BİN MEZUNU İSTİHDAM ETMEYE HAZIR MI?

Tablolar genel olarak değerlendirildiğinde eğitim-öğretim veren kurumların ve programların sayılarında nicel olarak son 10 yılda ciddi bir artışın olduğu görülmektedir. Ancak sektör önlisans seviyesinde her yıl yaklaşık 10 bin, lisans seviyesinde 4 bin mezunu istihdam etmeye hazır mı? sorusunun cevabını vermek oldukça zor gözükmektedir. Anadolu’nun çok farklı illerinde belki de hiçbir lojistik işletmesini staj uygulaması hariç göremeyen mezunlarımızın varlığını da dikkate almalıyız. Lojistik sektörünün önemli işletmelerinin bulunduğu illerde yer alan yükseköğretim kuruluşları belki biraz daha şanslı ama sektörle yeteri kadar işbirliği yapabildiği konusu yine tartışmalıdır. 10. Kalkınma Planı’nda da belirtildiği üzere öğrencilerin sektörle çok daha yakın temas içerisinde olması oldukça önem arz etmektedir.

MEZUNLARIMIZIN YÜZDE 80’İNİN İSTİHDAM EDİYORUZ

Beykoz Üniversitesi, Beykoz Lojistik Meslek Yüksekokulu olarak sektörün eğitim öğretim süreçlerimizde önemli bir paydaş olduğunun yıllardır farkında olarak gerek danışma kurulumuzda gerekse program danışma komitesi yapılanmamızda sektörün temsilcileri ile hem staj işbirliklerini hem müfredat yapılandırmasını birlikte planlıyor ve kurumsal olarak takip ediyoruz. Oluşturduğumuz kariyer merkezimiz ile mezunlarımızın istihdamı konusunu, geliştirdiğimiz yazılımlarla takip ediyor ve sürekli güncelliyoruz. Mezunlarımızın önemli bir bölümünün yaklaşık yüzde 80’nin mezuniyet alanları ile ilgili sektörde istihdam edilmelerinden mutluluk duyuyoruz. Bunu yeterli bulmadığımızı da ifade ediyoruz. Sektör işletmeleri ile işbirliği olanaklarını artırabilmek ve öğrencilerimizin bir dönem sektörde uygulamalı olarak eğitim-öğretimlerini tamamlamalarını arzuluyoruz. Bunun için sektörel sivil toplum kuruluşları ile sektörün genelini kapsayacak bir çalışmanın arayışı içerisinde sektörün bir dönem öğrencilerimizi işletmelerinde eğitmeye hazır olup olmadıklarını yaptığımız ziyaretlerle öğrenmeye çalışıyoruz.  

KAYNAKÇA

Beykoz Lojistik Meslek Yüksekokulu, Lojistik Sektöründe Eğilimler Araştırması, 4. Çeyrek Sonuçları, Ekim-Aralık 2014, Gerçekleşmeler, 2015 Beklentiler.

Çetin Nuhoğlu http://www.und.org.tr/tr/18102/und-lojistik-sektorunun-2015-yilini-degerlendirdi

Ekonomi Bakanlığı, http://bakanrapor.ekonomi.gov.tr/detay.cfm?MID=153

http://lpi.worldbank.org/international/scorecard/radar/254/C/TUR/2016#chartarea

Kalkınma Bakanlığı 10. Kalkınma Planı, 2014-2018  Lojistik Hizmetleri Geliştirilmesi, Özel İhtisas Komisyonu Raporu, http://www.kalkinma.gov.tr/Lists/zel%20htisas%20Komisyonu%20Raporlar/Attachments/254/Lojistik%20Hizmetlerinin%20Geli%C5%9Ftirilmesi.pdf

Musiad, http://www.musiad.org.tr/F/Root/Ara%C5%9Ft%C4%B1rma%20ve%20Yay%C4%B1nlar/Ara%C5%9Ft%C4%B1rma%20Raporlar%C4%B1/Ara%C5%9Ft%C4%B1rma%20Raporlar%C4%B1/lojistik_sektor_raporu_2015.pdf

Oruç Kaya, Türkiye’nin Lojistik Sektörünün Büyüklüğü (resmi verilerle), http://www.lojiport.com/turkiyenin-lojistik-sektorunun-buyuklugu-resmi-verilerle-91460yy.htm

Türkiye Lojistik Sektörü Altyapı Analizi, http://www.ito.org.tr/itoyayin/0016787.pdf