Blockchain teknolojisi nedir ve lojistiği nasıl etkileyecek?

Blockchain teknolojisi nedir ve lojistiği nasıl etkileyecek?

Türk-Alman Üniversitesi Mühendislik Fakültesi Endüstri Mühendisliği Bölüm Başkanı Dr. Yaşanur Kayıkcı, lojistik sektöründe Blockchain teknolojisi ile ilgili bazı pilot çalışmaların yapıldığını söyledi. Dr. Yaşanur Kayıkcı, “Özellikle kurulan Blockchain platformları ile belirli alanlarda iş yapan lojistik firmaları ve müşterileri Blockchain teknolojisine dayalı "akıllı sözleşmeler" yaparak, yük sevkiyatı süresince yapılan ticari işlemlerini otomatik hale getiriyorlar. Bu altyapıya güzel bir örnek teşkil eden

ÖZEL RÖPORTAJ - Son yıllarda teknoloji iş dünyasının alışagelmiş tüm kurallarını değiştiriyor. Geleneksel yöntemlerle artık işinizi belli bir noktaya kadar geliştirebiliyorsunuz. İş dünyasının hatta yaşamın tüm şekline artık teknoloji yön veriyor. Tüm bunların yanında bir de şu gerçeklik var: Deyim yerindeyse hemen hemen her gün yeni bir teknolojik uygulama ile tanışıyoruz. Bu nedenle teknolojik gelişmeleri takip etmekte de artık zorlanıyoruz. Nesnelerin interneti, endüstri 4.0, otonom araçlar derken şimdi de teknoloji gündemimize Blockchain girdi. www.yesillojistikciler.com’a özel açıklamalarda bulunan Türk-Alman Üniversitesi Mühendislik Fakültesi Endüstri Mühendisliği Bölüm Başkanı Dr. Yaşanur Kayıkcı, dünyada Blockchain teknolojisinin öneminin giderek arttığını belirterek, “Bu sene Davos Dünya Ekonomik Forumu’nun da ana konularından biri Blockchain teknolojisiydi. Devletler bu alanda yatırım yapmaya başladılar. Özellikle Kanada ve Dubai emirliğinde bu alanda ciddi yatırımlar yapılıyor. Dubai emlak piyasasındaki spekülasyonu önleyebilmek ve tapu vergilerini doğru kanallardan sorgulayıp toplayabilmek için Blockchain teknolojisini adapte ediyor. Tapu ve borsa gibi işlemlerinin açık olması gerekmektedir. Avrupa’da İngiltere, Hollanda ve İsviçre’de hükümetler desteğinde Blockchain birlikleri kurulmuş olup, gelişme ve yatırımlar devam ediyor” dedi.

Peki nedir bu Blockchain teknolojisi? Blockchain teknolojisi lojistik sektörünü nasıl etkileyecek? Yesillojistikciler.com olarak işte bu iki sorunun cevabını aradık. Blockchain teknolojisini yakından takip eden ve hatta bu konuda somut birtakım projeler ve çalışmalar yapan Dr. Yaşanur Kayıkcı sorularımızı cevaplandırdı. 

ŞİFRELENMİŞ BİR DOSYALAMA SİSTEMİ

Nedir bu Blockchain teknolojisi?

Türkçe adıyla Blokzincir de denilen, Blockchain teknolojisi esas itibarıyla bir ağ ortamındaki veri bloğunun o ağa girme izni verilmiş bütün kullanıcılar tarafından aynı anda takip edilmesini, doğrulanmasını ve merkezi olmayan değişmez bir dağıtık veri tabanına kalıcı olarak kaydedilmesini sağlayan şifrelenmiş bir dosyalama sistemidir. Basit bir şekilde anlatılmak gerekirse, bir bakkal defterinin sadece bakkal değil, o defterde borcu olan bütün müşteriler tarafından aynı anda tutulması demek. Böylelikle bakkal defterde herhangi bir şekilde manipülasyon yapamaz çünkü diğer bütün müşterilerin bu değişikliği onaylaması gerekiyor ve bu şekilde manipülasyon imkânsız hale geliyor. Bu defterin her bir birimi bir bloğu göstermektedir ve bütün bloklar birbiri ardına oluşturdukları sırayı bozmadan dizilirler. Sayfa sırası kesinlikle değiştirilemediği gibi, ortak zinciri oluşturan halkaların da yeri değiştirilemez.

BLOCKCHAIN’DE BİR VERİNİN SİLİNMESİ YA DA DEĞİŞTİRİLMESİ MÜMKÜN DEĞİL

Manipülasyon mümkün değil öyle mi?

Blockchain teknolojisinde kriptografi denilen şifreleme teknikleri kullanılıyor. Bu sayede Blockchain’e konu olan veri bloğunun silinmesi ya da değiştirilmesi mümkün olmuyor. Varlığın kanıtı ve varlığın güvenli bir şekilde aktarılmasına izin veriyor. Teorik olarak, bir Blockchain’in uygulanması, verilerin çoğaltılmasını azaltır, işlem sürelerinin hızlandırılmasını ve veri hatalarını ortadan kaldırarak ilgili tüm taraflar için verimlilik artışı sağlıyor. Blockchain merkezi bir otoriteye ihtiyaç duymaz ve süreç içerisindeki aracıları ortadan kaldırarak, iki birim arasındaki iletişimin ve işlemlerin daha hızlı, güvenli ve etkili şekilde yapılmasını sağlar.

GÜVENLİ VE HİÇBİR RİSKİ YOK

Güvenli bir sistem…

Blockchain kesinlikle güvenli. Hiçbir riski yok. Çünkü hiçbir kayıt silinemiyor. Hiçbir kayıt üzerinde oynama yapılamıyor. Kesinlikle sahteciliğe ve dolandırıcılığa karşı korumalı. Çünkü her bilgi buraya bazı şifrelerle kaydediliyor. Örneğin sizden biri borç istedi. Bu borç için bile herkesin onayını alıyorsunuz. Karşılığı olan miktarda borç veriyorsunuz ya da alıyorsunuz. Blockchain teknolojisini kullanarak oluşturulan platformun üyeleri ya da firmaları tüm finansal bilgilerini bu platforma kaydediyor. Bu bilgiler başından itibaren kontrol ediliyor. Sadece sizin müşterileriniz değil, o ağ üzerindeki tüm müşteriler belirli derecede bilgiyi alıp inceleyebilme hakkında sahipler. Siz nasıl bir riske sahipsiniz, onu da biliyorlar. Herhangi bir sahtecilik yapmaya kalkışan o birlikten çıkartılıyor. Blockchain teknolojisi, bir ticari işlemin her bir alanını temsil eden üyeler arasında iş birliğini gerektirir. Sonuç olarak, bu iş birliğini kolaylaştırmak için son birkaç yılda çeşitli konsorsiyumlar oluşturuldu, bunlar: finansal kurumlar için R3, sigorta sektörü için B3i, Blockchain teknolojisini tanıtmak için Blockchain Alliance, taşımacılıkta sektörü için BiTA gibidir. Normalde konsorsiyumlar üyeler arasında kurulan güven üzerine inşa edilir, Blockchain teknolojisinde kurulan konsorsiyumlar tamamen bu teknolojinin sağladığı güven esasına dayanır, ayrıca üyeler arasında güven tesisine gerek yoktur.

AKILLI SÖZLEŞMELER KULLANILIYOR

Blockchain teknolojisini kullananalar arasında bir müeyyide var mı?

Burada tarafların belli şartlar üzerinde anlaşmasını sağlayan “akıllı sözleşmeler” kullanılmaktadır. Ayrıca Blockchain üzerindeki hassas verilerin veri tabanına özetleme (hash) algoritmaları ile şifreli (encrypt) olarak kaydedilmesini sağlıyor. Bu sayede veriler güvenli şekilde korunuyor. Siz bu platformu oluştururken kendi kurallarınızı belirliyorsunuz. Bir Blockchain içinde açık ya da özel (kapalı) konsorsiyumlar kuruluyor. Siz bu konsorsiyumda bir kullanıcısınız. Sizin gibi milyonlarca kullanıcı var. Sizler Bitcoin gibi açık Blockchain tabanlı bir ürününün içine giriyorsanız sizle akıllı sözleşme imzalatılıyor. Bu akıllı sözleşmeyi zaten dijital olarak imzalıyorsunuz. Bu akıllı sözleşmenin içinde bir sürü protokoller yazılı. Siz bu protokolleri takip ederek finansal transfer yapıyorsanız bunların her biri kontrol ediliyor ve kayıtlanıyor.

İlk kim ortaya çıkartmış bu teknolojiyi?

Blockchain teknolojisi ilk olarak 2009 yılında Satoshi Nakamoto tarafından kaleme alınan bir makalede denkler arası elektronik para transferi (peer-to-peer electronic cash system) olarak tanıtılmıştır ve finans sektöründe kripto para birimi olan bitcoin’in geliştirilmesinde kullanılmıştır.

BİTCOIN DİJİTAL PARANIN, BLOCKCHAIN İSE SİSTEMİN ADIDIR

Blockchain’in Bitcoin'den farkı nedir?

Bitcoin ve Blockchain aynı anlama gelmemektedir. Bitcoin kripto para ya da dijital paranın adıdır, Blockchain ise dijital paraları bir yerden bir yere aktarmak için kullanılan sistemin adıdır. Her ne kadar Blockchain teknolojisi uzun süre Bitcoin’in gölgesi altında varlığını sürdürmüş olsa da, zaman içerisinde özellikle Blockchain ve endüstriyel nesnelerin interneti (IoT) teknolojilerinin birbirlerine yaklaşmasıyla, farklı sektörlerde farklı endüstriyel uygulamalarla karşımıza teknoloji çözümü olarak çıkmaya başlamıştır. Yani özetle Bitcoin para transferi ile başladı ama sadece bir üründür. Bitcoin bir merkezi olmayan bir kripto paradır. Blockchain, bu altyapıyı sağlayan bir teknolojiyi ifade ederken Bitcoin de bu teknolojinin ürettiği bir ürünü gösteriyor. Bitcoin dışında Ethereum, Ripple gibi bir sürü benzer kripto para ürünü var ama bütün bu ürünlerin tabanını teşkil eden teknolojinin adına Blockchain diyoruz.

Bu uygulamanın ne gibi faydaları var?

Blockchain teknolojisi âtıl kaynakların değerlendirilmesi, kritik süreklilik ihtiyacı, aracı otoriteye ihtiyaç duyulmaması, anonimlik ve şeffaflık ihtiyacı, açık ekonomi, mutabakat ve doğrulama ihtiyaçları duyulduğunda fayda sağlayacak. Temelde iki çeşit Blockchain ağı mevcuttur: herkese açık (public) Blockchain ağı ve özel (private) Blockchain ağı. Bitcoin gibi uygulamalarda görülen herkese açık Blockchain ağı anonim kullanıcıların birbirleriyle bütünüyle izin gerektirmeyen sistem ya da kısmen izin gerektirmeyen sistem üzerinden iş birlikleri kurmalarını sağlıyor. Bütünüyle izin gerektirmeyen sistemde isteyen ağ üzerindeki veri bloğuna yazabilir ve istediğini okuyabilir. Özel Blockchain ağı, sadece bilinen kullanıcıların ağa girmesine izin verir ve kısmen izin gerektiren sistem ve bütünüyle izin gerektiren sistem üzerinden kullanıcılara veri bloğu üzerine yazmasını ya da okumasını sağlıyor. Blockchain teknolojisinde, Blockchain protokolü ve ödeme hizmetlerini kapsayan kripto düzenlemelerinin uluslararası iş birliğiyle yapılması gerekiyor. Yine ülke içerisinde kurulacak Blockchain konsorsiyumları içinde ulusal yasal düzenlemelere ihtiyaç duyulacak.

Blockchain teknolojisi hangi sektörlerde kullanılıyor?

Perakende, sigorta, sağlık, enerji, emlak gibi sektörlerde işlem sürelerinin hızlandırılması, süreçlerde şeffaflığın arttırılması, maliyetlerin azaltılması, dolandırıcılık ve sahtekârlığın önlenmesi gibi konularda kullanılıyor. Önümüzdeki 2 ile 5 yıllık süreçte bu teknolojinin hızlı bir şekilde diğer sanayi kollarına da yayılacağı öngörülüyor.

AKILLI SÖZLEŞMELER, YÜK SEVKİYATI SÜRESİNCE YAPILAN TİCARİ İŞLEMLERİNİ OTOMATİK HALE GETİRİYOR

Bu teknoloji taşımacılık ve lojistik sektöründe kullanan var mı?

Bu sektörler arasında taşımacılık ve lojistik de var. Bu alanda bazı pilot aşamasında endüstriyel tedarik zinciri uygulamaları görülüyor. Özellikle kurulan Blockchain platformları ile belirli alanlarda iş yapan lojistik firmaları ve müşterileri Blockchain teknolojisine dayalı "akıllı sözleşmeler" yaparak, yük sevkiyatı süresince yapılan ticari işlemlerini otomatik hale getiriyorlar. Blockchain teknolojisi tedarik zincirinin baştan sona yani üreticiden müşteriye uzanan ağın izlenebilirliğini sağlıyor. Talep ve arz izlenebilirliğinin sağlanması sebebiyle tedarik zincirinde oluşabilecek kamçı etkisini (bullwhip effect) en aza indiriyor. Tedarik zincirinde taşınan ürünlerin güvenliğini ve doğruluğunu sağlıyor, zincirin hangi safhasında hangi şartlar altında ürünün tutulduğu ya da iletildiği bilgisi nesnelerin interneti teknolojisi desteği ile ağ üzerinde paylaşılıyor. Ürün fiyatlarında meydana gelebilecek spekülatif artışların önüne geçiliyor. Zincirde meydana gelebilecek ürün atık oranını erken uyarı ya da yönlendirmeler ile olabildiğince en aza indiriyor.

Taşımacılık ve lojistikte kullanılan Blockchain altyapısına güzel bir örnek teşkil eden, Maersk ve IBM iş birliğinde kurulan Blockchain tabanlı açık “Küresel Ticaret Dijitalleştirme Platformu” akıllı konteyner gibi dijital ürünler ve entegrasyon servislerinin desteği ile Güney Amerika ve Afrika’dan Avrupa’ya yapılan konteyner taşımacılığında, taşımacılık maliyetinin düşürülmesi, kâğıt üzerinde yürütülen süreçlerden kaynaklanan verimsizliğin giderilmesi, izlenebilirliğin artırılmasını amaçlıyor. Bunun yanında Blockchain teknolojisinin gıda soğuk zincirinde kullanıldığı da görülüyor. İçerisinde Walmart, Dole, Nestlé, Unilever gibi 9 büyük gıda üreticisi, perakende şirketleri ve IBM girişimi ile kurulan bir özel Blockchain Gıda Güvenliği Birliği ile, bozulabilir ürünlerin lojistiği için gıda güvenliği, atık azaltma ve gıda izlenebilirliği sağlaması amacıyla Blockchain teknolojisi üzerinden işbirliği yapıyorlar. Burada tarla ya da çiftlikten gelen üretici menşeli veriler, parti numaraları, fabrika ve işlem verileri, son kullanma tarihleri, depolama sıcaklıkları ve nakliye ile ilgili ayrıntılar Blockchain üzerine güvenli ve değiştirilmeyecek şekilde kayıt ediliyor. Bu sayede, gıdanın üretim, taşıma ve depolama şartlarından kaynaklı sebeplerle sarf edilmesinin önüne geçiliyor. Ayrıca Blockchain gıda zincirindeki aracıları ortadan kaldırarak üreticilerle perakendecileri buluşturup, talep kontrolünü sağlayarak tarla ve pazar arasındaki fiyat farklılıklarını önemli ölçüde gideriyor. Blockchain, özellikle gıda ürünleri taşıyorsanız çok fazla önemli. Ayrıca, taşımacılık endüstrisinde Blockchain protokol ve standartlarının geliştirilmesi ve eğitiminin verilmesi amacıyla aralarında nakliye yönetimi firmaları, nakliye acenteleri, taşıyıcılar, lojistik servis sağlayıcıları ve teknoloji sağlayıcılarından oluşan 500’ün üzerinde üye ile BİTA (Blockchain in transport alliance) adında taşımacılıkta Blockchain birliği kuruldu.

Taşımacılık ve lojistik sektöründe akıllı sözleşme nasıl çalışıyor: gönderici Blockchain ağı üzerinden bir teklif talebi (rfp) yayınlar bununla birlikte işin gerekçesini, genel şartlarını, rota ve taşıma türlerini ekler. Blockchain ağı üzerinde önceden belirlediği taşıyıcıları davet eder. Taşıyıcılar ilgili rota, navlun hacmi ve tercih edilen ücret tarifesine göre teklif talebine cevap verir. Gönderici ve taşıyıcı şartlar üzerinde anlaşır. Genellikle iki ila üç müzakere turu vardır. Gönderici işi ihale ederken, taşıyıcıda elektronik olarak sözleşmeyi imzalar. Sonuçlandırıldıktan sonra, gönderici yükleme ihalelerini göndermeye başlar. Taşıyıcı yükleri kabul eder ve konum güncellemesini sağlar. Taşıyıcı tamamlanmış navlun işlemleri için fatura gönderir. Gönderici faturayı doğrular ve tamamlanmış yükler için ödeme yapar. Burada bütün bu bilgiler Blockchain üzerindeki dağıtık veri tabanına güvenli ve değişmez şekilde kaydedilir ve tüm bilgiler sözleşmeye dahil olan bütün taraflar tarafından açık şekilde takip edilir.

Bu teknolojinin tedarik zincirinde ve lojistik süreçlerinde kullanılabilmesi için çok sağlam bir bilgi teknolojileri alt yapısının tahsis edilmesi gerekmekte. Bu teknolojinin ayrıca kurulan konsorsiyumdaki tarafların kendi ERP sistemlerine de entegre edilmesi bilginin eş zamanlı paylaşılabilmesi açısından önemli. Ayrıca bu teknoloji kullanıcılar açısından başlangıç seviyede bilgi, beceri ve uzmanlık gerektirmekte ve kullanıcılara Blockchain eğitiminin verilmesi de gerekli. Bu sebepten kurulan konsorsiyumlarda bir de teknoloji çözüm ortağının olması lazım.

NESNELERİN İNTERNETİ İLE BLOCKCHAIN BİR ARAYA GELİYOR

Blockchain uygulaması kullanıldığında örneğin Antalya’dan İstanbul’a mal gönderiyorsunuz. Tarladan son kullanıcıya ulaşıncaya kadar her aşaması kaydediliyor. Zincir üzerindeki herkes o kaydı görebiliyor. Biri o kaydı silse dahi diğerlerinde kayıt duruyorlar ve hiçbir şekilde manipüle edilemiyor. Nesnelerin interneti ile Blockchain bir araya geliyor. Blockchain’i dataları bir araya getiren ve inceleyen bir araç olarak da kullanabileceğiz. Burada soğuk zincir üzerinde gıda atıklarının ya da tedarik zinciri üzerinde meydana gelen hataların nereden hangi şartlardan kaynaklandığını bileceğiniz için bu hataların bir daha olmaması için önlemler alacaksınız.

TÜRKİYE’DE BLOCKCHAIN

Türkiye’de Blockchain teknolojisi ile ilgili bir çalışma var mı?

Türkiye’de TÜBİTAK öncülüğünde dijital para ve Blockchain için araştırma laboratuvarı kuruldu, burada geliştirilecek sistemler ilerde bu teknolojiye geçmede büyük kolaylıklar sağlayacaktır. Blockchain ile ilgili ilk ulusal çalıştay da Nisan ayında yapılacak. İrili ufaklı teknoloji firmaları da bu alanda bazı pilot çalışmaların startını vermek üzereler.

Altyapısı pahalı mı?

Biraz pahalı ve detayları çok fazla olan bir teknoloji olarak görünse de bu altyapıya yatırım yapan firmalar için uzun vade de önemli ölçüde bir maliyet tasarrufu sağlayacaktır. Kendisini geliştiren bir teknolojidir. İnternetin kabul edilmesi dünyada 5-10 yılı aldı, bu teknolojinin kabulü de öngörülere göre bir 5 yıl alacaktır.

Dr. Yaşanur Kayıkcı kimdir?

Yönetim ve iş danışmanı, akademisyen. Yıldız Teknik Üniversitesi Endüstri Mühendisliğinde lisans eğitimini derece ile tamamladı. İstanbul Üniversitesi Yönetim Organizasyon ve Technische Universitaet Graz (Graz Teknoloji Üniversitesi) Makine ve Endüstri Mühendisliğinden yüksek lisans derecelerine sahip. Wirtschaftsuniversitaet Wien (Viyana Ekonomi Üniversitesi), Bilgi Yönetimi ve Lojistik alanında doktora derecesine sahip. Massachusetts Institute of Technology’de Nesnelerin İnterneti programını bitirdi. Yaklaşık 20 yıldan beridir profesyonel iş hayatını yurt içinde ve yurt dışında otomotiv firmaları ve danışmanlık şirketlerinde lojistik ve tedarik zinciri alanında iş danışmanı ve proje yöneticisi olarak ve yurt dışındaki önemli üniversitelerde akademisyen olarak sürdürdü. 2015’den beridir Türk-Alman Üniversitesi Endüstri Mühendisliği Bölüm Başkanı ve öğretim üyesi olarak Türkiye’de çalışıyor. Çalışma alanları lojistik ve tedarik zincirinde bilgi sistemleri ve iş modellerinin geliştirilmesi, lojistik teknoloji yönetimi ve Endüstri 4.0 uygulamalarıdır. Çok iyi derecede İngilizce, Almanca ve Fransızca bilen Kayıkcı, ayrıca İtalyanca ve İspanyolca dillerini de orta seviye de konuşabiliyor.

Etiketler :