Son yıllarda artan e-ticaret ile birlikte gündemimize “aynı gün teslimat” kavramı girmiş bulunmakta. Müşterilerin sipariş ettikleri ürünleri sipariş günü içinde alabilmelerini sağlayan bir hizmet olarak tanımlanan bu uygulama, şehir lojistiği içinde değerlendirilirken işletmelere önemli rekabetçi üstünlük sağlarken yarattığı negatif dışsallarla da önemli bir sorun olarak karşımıza çıkmakta.

Bu yazıda, hepimizin gün içerisinde çoğunlukla kullandığımız bu lojistik hizmetin iki farklı yönünü ortaya koymak ve e-ticaret bir kazanç mı yoksa kayıp mı sorusunu gündeme getirmek istiyorum. İşletmeler açısından, önemli bir kazanç olabilen bu uygulama, toplum açısından bakıldığında ciddi kayıpları da ortaya koyabilmekte. Her iki boyutun, detaylı analizi aşağıda, karar sizin.

İlk olarak, aynı gün teslimatın, işletmelere yaratacağı rekabetçi üstünlükleri ele alalım. İşte bu üstünlüklerin bazıları:

Müşteri Hizmeti:  Müşterilere hızlı teslimat sunmak, müşteri memnuniyetini artırır. Müşteriler, ihtiyaç duydukları ürünleri hızlı bir şekilde aldıklarında daha mutlu olurlar ve bu da onların aynı markaya tekrar dönme olasılığını artırır. Bu durum, müşteri sadakatini güçlendirir ve pozitif müşteri deneyimleri yaratır.

Marka İmajının Güçlenmesi: Hızlı ve güvenilir teslimat hizmetleri sunan şirketler, müşteriler arasında güvenilir ve etkin bir marka imajı oluşturabilir. Bu, özellikle müşteri yorumları ve tavsiyeleri yoluyla yeni müşteriler kazanmada etkili olur.

Satış Artışı: Aynı gün teslimat, özellikle acil ihtiyaç duyulan ürünlerde müşterilerin satın alma kararlarını hızlandırabilir. Müşteriler, uzun bekleme sürelerinden kaçınmak için çevrimiçi alışveriş yapmayı tercih edebilir ve bu da satışların artmasına yol açar.

Stok Yönetimi: Aynı gün teslimat, daha etkin stok yönetimi ve daha düşük depolama maliyetleri sağlayabilir. Ürünlerin hızlı bir şekilde tüketiciye ulaşması, depolarda uzun süre bekletilme gerekliliğini azaltır ve bu da operasyonel verimliliği artırır.

Pazar Payı Artışı: Hızlı teslimat hizmetleri sunan işletmeler, genellikle daha geniş bir müşteri kitlesine ulaşabilir. Bu da genel pazar payının artmasına ve daha büyük bir pazar segmentine erişim sağlamasına yardımcı olur.

Şimdi gelelim, aynı gün teslimatın yarattığı negatif dışsallara. Negatif dışsallar, bir ekonomik faaliyetin birey veya gruplar üzerinde yaratmış olduğu, genellikle maliyet olarak yansıyan ve doğrudan fiyatlandırılmayan zararları ifade eder.

İşte aynı gün teslimatın potansiyel negatif dışsallıkları:

Artan Karbon Emisyonları: Aynı gün teslimat, teslimatların hızlı yapılmasını gerektirir, bu da genellikle daha fazla araç kullanımı anlamına gelir. Bu durum, fosil yakıt tüketimini ve karbon emisyonlarını artırabilir, bu da çevresel açıdan olumsuz etkilere yol açar.

Trafik Yoğunluğu: Aynı gün teslimat için ek araçların trafiğe çıkması, özellikle büyük şehirlerde trafik yoğunluğunu artırabilir. Bu, hem diğer sürücüler için hem de genel olarak şehir trafiği için stres ve zaman kaybı yaratabilir.

Gürültü Kirliliği: Teslimat araçlarının sık kullanımı, özellikle konut bölgelerinde gürültü kirliliğine neden olabilir. Bu durum, yerel sakinlerin yaşam kalitesini düşürebilir.

Yol Güvenliği Sorunları: Hızlı teslimat baskısı altındaki kuryeler, trafik kurallarını ihlal edebilir veya daha riskli sürüş davranışları sergileyebilir. Bu durum, hem kuryelerin hem de diğer yolda bulunanların güvenliği için risk oluşturabilir.

Çalışma Koşulları: Aynı gün teslimatın getirdiği zaman baskısı, kuryeler üzerinde yoğun stres yaratabilir ve uzun çalışma saatleri gibi sağlıksız iş koşullarına neden olabilir.

Yukarıdaki, negatif dışsallıklardan “kurye” konusuna biraz daha detaylı bakmak ve Türkiye’de mevcut durumu da özetlemek istiyorum. Çünkü, genelde bu konuya kullanıcı/müşteri veya  işletmeci gözüyle baktığımızı, kurye yani çalışan/emekçi merkezli bakmadığımızı düşünmekteyim.

Kurye Hakları adında bir dernek (https://kuryehaklari.org), 2023 Moto Kurye Ölümleri adı altında detaylı bir rapor hazırlamış. 2023 yılında Türkiye'de çalışırken hayatını kaybeden en az 68 moto kurye ile ilgili rapor, moto kuryelerin karşılaştığı tehlikeli çalışma koşullarını ve bu koşulların iş cinayetlerine nasıl yol açtığını ele almakta. Uzun çalışma saatleri, zorlu hava koşullarında çalışma, hız odaklı ödeme sistemleri ve düşük ücretler gibi faktörlerin  kuryelerin yaşadığı riskleri arttırdığını ortaya koyan rapor, bu ölümlerin, sektördeki sömürü, toplumsal adaletsizlikler ve yetersiz yargı mekanizmaları gibi çeşitli faktörlerle ilişkili olduğu vurgulamakta.

Aynı gün teslimatın pozitif ve negatif yönlerini özetlemeye çalıştığım bu yazıda, sorunun cevabını sizlere bırakıyorum; Aynı Gün Teslimat: Kazanç mı Kayıp mı?

Prof. Dr. Okan TUNA

ShipsGo, Kurucu Ortak

(okan.tuna@shipsgo.com)