Kentsel lojistik ve kent içi hareketlilik (mobilite) sorunu, günümüz kentlerindeki önemli ve karmaşık bir konudur. Kentlerin nüfus artışıyla birlikte büyümesi, ticari faaliyetlerin yoğunlaşması ve buna bağlı olarak artan araç trafiği, kent içi hareketlilik sorununu derinleştirmektedir. Büyük kentlerde yaşanan hareketlilik sorunu, birkaç temel nedenden kaynaklanmaktadır. Bu nedenleri dört grupta özetleyebiliriz;

1-Nüfus Artışı ve Yerleşim Yapısı: Kent nüfusunun artması, daha fazla araç kullanımını ve dolayısıyla trafik yoğunluğunu beraberinde getirir. Yoğun nüfuslu bölgelerdeki sıkışıklık, özellikle iş saatlerinde zirveye ulaşır.

2-Ticari Faaliyetler ve Lojistik: Kentler ticari faaliyetlerin merkezi olduğu yerlerdir. Kentlerde ticari faaliyet sürdüren alanları alışveriş ve perakende merkezleri, ofis ve iş merkezleri, turizm ve konaklamaya yönelik yerler, yemek ve içki mekanları, eğitim kurumları, sağlık hizmetleri, festival, konser ve fuar gibi etkinlik alanları olarak sıralamak mümkündür. Tüm bu faaliyetler mal ve hizmetlerin kent içinde sürekli olarak hareket etmesine neden olur. Ticari araç trafiği, özellikle belirli saatlerde (genellikle iş saatlerinde) yoğunlaşarak hareketliliği artırır.

3-Altyapı ve Yol Standartları: Kentlerin altyapı ve yol standartları, trafik akışını etkileyen önemli faktörlerdir. Dar, bakımsız ve geometrisi uygun olmayan yollar, trafik sıkışıklığına ve yavaşlamalara yol açabilir.

4-Toplu Taşıma Sistemlerinin Etkinliği: Kentlerdeki toplu taşıma sistemlerinin yeterliliği ve etkinliği, bireylerin özel araç kullanımına olan bağımlılığını etkileyen önemli bir faktördür. Etkin toplu taşıma sistemleri, bireylerin araç kullanımını azaltabilir ve trafik yükünü hafifletebilir.

Kentsel lojistik, kent içindeki taşımacılık ve depolama süreçlerini yöneten bir alan olarak öne çıkar. Kent içinde mal ve hizmetlerin etkin bir şekilde taşınması ve dağıtılmasını sağlayan süreçleri kapsar. Ticaretin merkezi olan kentlerde, bu süreçlerin verimli ve sürdürülebilir olması, hem işletmelerin operasyonel verimliliğini hem de şehir sakinlerinin yaşam kalitesini doğrudan etkiler.

Kentsel lojistik faaliyetleri, ticari araç trafiğini ve dolayısıyla kent içi hareketliliği etkileyen önemli bir unsurdur. Bu bağlamda, kentsel lojistiğin kent içi hareketlilik üzerindeki etkileri şunlardır

-Artan kamyon ve ticari araç sayısı, çok sayıdaki teslimat noktaları, zaman kısıtlamaları, müşterinin esnek zamanda teslimat talepleri, dar yollar ve şeritler, park yeri ve yükleme sorunları, yükleme ve boşaltma süreleri, araçların yoğunluğu ve dağıtım süreçlerinin zamanlaması kent içi trafik yükünü arttırır. Özellikle iş saatlerinde yapılan teslimatlar, trafiği zirveye çıkarır.

-Kentsel lojistik süreçleri, hava ve gürültü kirliliği, trafik yoğunluğu ve sıkışıklığı, enerji tüketimi, karbon ayak izi , atık üretimi, doğal alanların tahribatı gibi çevresel etkileri arttırır.

-Ticari faaliyetler için kritik olan teslimat süreçleri, lojistik ve işletme maliyetlerini arttırır. Zaman kaybı ve yakıt tüketimi gibi trafik yoğunluğu, bakım-onarım ve yakıt maliyetleri, sürüş süreleri ve çalışma süreleri gibi işgünü maliyetleri, kira ve depolama maliyetleri, giriş kısıtlamaları, vergi ve harçlar gibi yasal ve düzenleyici maliyetler, hızlı teslimat talepleri ve hizmet kalitesi gibi müşteri memnuniyetinden doğan maliyetler işletmelere bir dizi maliyet kalemi yaratır.

Mesai dışı teslimat (Off-Hour Delivery), kentsel lojistik açısından önemli ve çok yönlü bir rol oynamaktadır. Mesai dışı teslimat, iş saatleri dışında yapılan mal ve hizmet teslimatı olarak tanımlanabilir. Bu teslimat şekli, hem şehir içi trafiği azaltarak çevresel etkileri minimize etmekte hem de ticari faaliyetler için verimliliği artırmaktadır. Bu katkılar şunlardır;

-Trafik yükünü azaltır. Trafik yoğunluğunun daha az olduğu zaman dilimlerinde gerçekleştirildiği için hız ve maliyet açısından verimlilik sağlar.

-Çevresel etkileri azaltır. Daha az trafik sıkışıklığı, mesai dışı teslimatların çevresel etkilerini azaltır.  Azalan trafik, hava kirliliğini ve sera gazı emisyonlarını azaltarak kent içi hava kalitesini iyileştirebilir. Bu da kent sakinlerinin sağlığı ve yaşam kalitesi üzerinde olumlu etki yaratır.

-Lojistik maliyetlerini azaltır. Mesai dışı teslimatlar, lojistik maliyetlerini azaltır. Trafik sıkışıklığının ve bekleme sürelerinin azalması, işletmelerin yakıt ve personel maliyetlerini düşürür. Ayrıca, mesai dışı saatlerde çalışan araçlar için park yeri bulma konusundaki sorunlar da azalabilir, bu da operasyonel verimliliği artırabilir.

-Kent içi hareketliliği iyileştirir. Daha düzenli ve azalan trafik ile kent içi hareketliliği iyileştirir.  Bu, diğer şehir sakinlerinin günlük hayatlarında daha rahat ve verimli bir şekilde hareket etmelerine yardımcı olur.

-Müşteri Memnuniyeti sağlar. Müşterilerin iş saatleri dışında, akşamları veya hafta sonları teslimat alabilmesi, onların yaşam programlarına uyum sağlamsı yönünden önemlidir. Müşterilerin esnek teslimat taleplerine yanıt verdiğinden yüksek Müşteri Memnuniyeti sağlar. Teslimatların müşterilerin istedikleri zaman diliminde yapılması, müşteri memnuniyetini artırır ve sadakati güçlendirir.

Sonuç olarak, mesai dışı teslimatlar kentsel lojistikte sürdürülebilirlik, verimlilik ve yaşam kalitesi açısından önemli bir role sahiptir. Kentsel lojistikte önemi giderek artmaktadır ve bu uygulamanın çevresel, ekonomik ve sosyal faydaları oldukça belirgindir. Bu teslimat modeli, hem işletmelerin operasyonel maliyetlerini düşürmelerine hem de şehir sakinlerinin günlük hayatını kolaylaştırmalarına yardımcı olabilir.  Akıllı lojistik çözümler ve teknolojik ilerlemeler ile mesai dışı teslimatların planlanması ve yönetilmesi daha etkin hale getirilecektir. Gelecekte, daha fazla işletmenin ve şehir planlamacısının bu yöntemi benimsemesi beklenmektedir, çünkü bu, sürdürülebilir ve akıllı şehirlerin inşasında önemli bir adımdır.

Maltepe Üniversitesi, Uluslararası Ticaret ve Lojistik Bölüm Başkanı Prof. Dr. Mehmet Tanyaş

Maltepe Üniversitesi Lojistik ve Tedarik Zinciri Yönetimi Doktora Programı Öğrencisi Yıldız Özcan