Maltepe Üniversitesi Uluslararası Ticaret ve Lojistik Bölüm Başkanı ve Lojistik Derneği (LODER) Başkanı Prof.Dr.Mehmet Tanyaş, pandemi sürecinin tedarik zincirine ve lojistiğe etkilerini ve Türkiye’nin lojistik sektöründe bir üs olabilmesi için neler yapması gerektiği gibi birçok konuda sorularımızı cevaplandırdı. yesillojistikciler.com olarak iste Prof. Dr. Mehmet Tanyaş’a yönelttiğimiz sorular ve kendisinin sorularımıza verdiği cevaplar…

“TÜRKİYE, BÖLGESİNİN LOJİSTİK ÜSSÜ OLMAYA ADAY BİR ÜLKEDİR”

2021 yılı Türkiye lojistik sektörü açısından nasıl geçti? 2022 yılı ile ilgili öngörüleriniz var  mı, var ise neler söylemek istersiniz?

Lojistik, taşımacılığın yanı sıra depolama, gümrükleme, sigortalama, katma değerli hizmetler, talep ve stok yönetimi ile terminal hizmetleri faaliyetlerinin bütünleşik yapılmasını gerektiren faaliyetler kümesidir. Türkiye; 83,6 milyon nüfusu, 783 bin 542 kilometre kare yüzölçümü, üç kıtanın kavşak konumunda olması ve üç tarafının denizlerle kaplı olması özellikleri ile bölgesinin lojistik üssü olmaya aday bir ülkedir. 2021 yılı kısmen bir toparlanma yılı olarak geçmiştir. İhracatın artmasına rağmen ithalat yavaşlamıştır. Lojistikte verimlilik dönüş yükü olarak ifade edilen ticaret ve ekipman dengesine çok bağımlıdır. Dolayısıyla bu dengenin oluşmasına yönelik yeni tedarik zincirleri oluşturmak durumundayız. 2022 yılının bir gelişme yılı olması, aşılama faaliyetlerinin ve alınan önlemlerin başarısına bağlıdır. Bu çerçevede 2021 yılına göre yüzde 7’lik bir büyüme öngörülebilir.

LOJİSTİK ÜS OLMA KONUSUNDA EKSİKLİKLER

Türkiye yıllar önce "bölgesinin lojistik üssü olmayı" hedef olarak ortaya koydu. Geçen yıllar içinde bu hedefe ulaşmak için ne gibi çalışmalar yaptı? Sizce bu çalışmalar yeterli mi? Başka neler yapılmalı?

Türkiye’nin "bölgesinin lojistik üssü olma" hedefi devam etmektedir. Türkiye karayolu, havayolu ve denizyolu yük taşımacılığı alt yapısını önemli ölçüde tamamlanmıştır. Başta demiryolu yük taşımacılığı, çok modlu taşımacılık, lojistik merkezler, lojistik sistem standartları, dijitalleşme, yeşil lojistik ve lojistik koridorlar bazında eksiklikleri bulunmaktadır.

“TEDARİK ZİNCİRLERİ KIRILDI MI? EVET”

Pandemi tedarik zinciri süreçlerini çok hırpaladı. Sizce pandeminin tedarik zinciri üzerindeki etkileri nelerdir?

125 nanometre (=0,000000001 m) büyüklüğündeki Covid-19 virüsünün oluşturduğu salgın ile tedarik zincirlerinde kamçı (talep abartma) etkisinin, nasıl oluştuğunu çok net olarak görmüş olduk. Bazı ürünler bulunamaz hale geldi, panik satın almalar oldu, market rafları boşaldı ve fiyatları katlandı. Parça tedariki sorunları nedeniyle üretim fabrikaları durdu. Sağlık, temizlik ve gıda hariç diğer ürünlerde satışların yavaşlaması, sipariş iptalleri ve mağaza kapanışları oldu, ihracatın azalması nedeniyle ürünler antrepo ve depolarda kaldı. Diğer taraftan ise e-ticarette adeta patlamalar yaşandı. Virüs başta uzaktan eğitim ve evde çalışma sistemleri bazında dijitalleşmenin yaygınlaşmasına neden oldu. Eve servis hizmetleri inanılmaz arttı. Sınırlarda TIR geçişleri durdu ve TIR kuyrukları oluştu. Araç sürücülerine 14 günlük karantina süresi uygulanmaya başlandı. Bazı gemiler bazı limanlara uğrayamadı. Hava kargonun yüzde 60’ının yolcu uçakları taşınması nedeniyle havayolu yük taşımacılığı ciddi oranda etkilendi. Daha temassız olan demiryolu taşımacılığı ön plana çıktı ama bu sefer de yeterli çeken ve çekilen araç bulunamadı. Sonuç olarak tedarik zincirleri kırıldı mı? Evet.

Tedarik zincirlerinde kamçı etkisi, ancak tedarik zincirleri senkronize hale getirilerek önlenebilir. Hızlı ve doğru bilgi akışı en temel konudur. Tedarik zincirlerinin tarafları, işlerin normalleşmesi için hızlı bilgi akışını ve birlikte hareket etmeyi önceden planlamalıdır. Tek merkezli çözümler yeterli olmamaktadır. Bütün paydaşların doğru zamanda, anlık, doğru ve güvenilir bilgiye ulaşarak birlikte hareketinin gerekliliği, gelecekte ülkeler ve firmalar için kaçınılmaz bir gerçek olacaktır.

TÜRK LOJİSTİK SEKTÖR BÜYÜKLÜĞÜ

Dünya lojistik sektörünün büyüklüğü konusunda son veri var mıdır? Varsa elinizde Türkiye'nin lojistik büyüklüğünün ne kadar olduğu ile ilgili bir bilgi paylaşır mısınız?

2020 yılı itibarıyla Türkiye’nin GSYH’sı 5 trilyon 47 milyar TL idi. Aynı yıl Ulaştırma ve Depolama Sektörünün GSYH’sı ise 370 milyar TL’idi. Bu değerin içinde yolcu ve boru hattı taşımacılığı bulunmakta ancak diğer sektörlerin kendi tesis ve araçları ile gerçekleştirdiği lojistik faaliyetler yer almamaktadır. Dünyada stratejik bir sektör olarak görülen lojistik sektörü, gelişmiş ülkelerde GSYH’nın yüzde 10-12’sini oluşturmaktadır. Türkiye’nin 2021 yılının ilk üç çeyreğindeki büyüme oranları dikkate alındığından 2021 yılı sonu itibarıyla yüzde 10 oranında büyüyeceği, dolayısıyla GSYH’sının 5 trilyon 552 milyar TL olarak gerçekleşebileceği öngörülebilir. Bu çerçevede Türk Lojistik Sektör Büyüklüğünün, yaklaşık 666 milyar TL (GSYH’nın yaklaşık %12’si) olacağı hesaplanabilir. Bu miktarın yarısının lojistik sektörü, diğer yarısının diğer sektörlerdeki üretim/ticaret şirketleri tarafından kendi olanaklarıyla gerçekleştirildiği varsayılmaktadır. 2021 yılı ihracatı geçen yıla kıyasla yüzde 32,9 artışla 225,4 milyar dolar olmuştur. 29,3 milyar dolarlık ihracat gerçekleştiren otomotiv endüstrisi sektörü ilk sırada yer alırken, 25,3 milyar dolara ulaşan kimyevi maddeler ve mamulleri sektörü ikinci ve 22,4 milyar dolara ulaşan çelik sektörü üçüncü olmuştur. Türkiye’de günlük yük hareketinin ton bazında yüzde 16’sı ihracat, yüzde 11’i ithalat ve yüzde 73’ü yurtiçi bazlıdır. Yurtiçi yük hareketinin ton bazında yüzde 90’ı karayolu, yüçzde 5’i demiryolu ve yüzde 4,5’u denizyoludur.

“TÜRKİYE LOJİSTİK SEKTÖRÜ İKİ KATINA YAKIN BÜYÜYEBİLİR”

Türkiye'nin lojistik büyüklüğü potansiyeli nedir?

Türkiye’de lojistikte dış kaynak kullanımı batının gelişmiş ülkelerine göre düşüktür. Lojistik faaliyetler bazında değişse de toplamda dış kaynak kullanım oranı yüzde 50 civarındadır. Dolayısıyla sektör iki katına yakın büyüyebilir.

LOJİSTİK MASTER PLAN

Türkiye Lojistik Master Plan ile ilgili sizin de içinizde olduğunuz grubun çalışması var. Bu çalışmada öne çıkanlar nelerdir?

Ulusal Lojistik Ana Planı (ULAP) ülkemiz lojistik sektörü için bir vizyon ve plan ortaya koymaktadır. ULAP, uluslararası ana lojistik koridorlarını ülkemiz üzerinden birbirine bağlayan doğu-batı ve kuzey-güney akslı ulusal ana lojistik koridorları gereksinimini ortaya koymakta, lojistik merkezler ve kuru limanlar için bilimsel bazlı kriterler ve lokasyonlar tanımlamaktadır. Bu durum sektörün önünü görmesini sağlayacak ve yatırımlarını bu yönde ve kümelenme bazlı yapmasını sağlayacaktır. Böylece etkinlik ve verimlilik artırılmış olacaktır. Önemli olan bu plan doğrultusunda yatırım ve eylemlerin gerçekleştirilmesidir.

TÜRKİYE’DE LOJİSTİK EĞİTİM

Türk lojistik sektöründe bir dönem "lojistik eğitimi" enflasyonu vardı? Bu durum halen devam ediyor mu? Lojistik eğitiminde son durum nedir?

Aynı eğilim devam etmemektedir. Özellikle çoğu ikinci öğretim lojistik programları kapatılmıştır. Bunun ana nedeni lojistik eğitim kalitesinin düşüklüğü ve talebin düşüklüğüdür. Bu nedenle başkanı olduğum LODER yaklaşık 150 akademisyen ve 50 lojistik sektör profesyonelinden oluşan “Lojistik Eğitim Standartları (LES)” çalışma grubu oluşturmuştur. Bu çalışma grubu lojistik eğitimine yönelik vizyon ve amaçlar belirlemiş, referans ders planları ve ders içerikleri oluşturmuştur. Ayrıca akretidasyon, eğitimcinin eğitimi ve ders kitapları yazımı konusundaki çalışmalarını sürdürmektedir.

LOJİSTİKTE NELER TREND OLACAK?

Sizce bundan sonraki 5 yılda lojistik ve tedarik zincirinde hangi 5 konu trend olacaktır?

Başlıca üç trend; dijitalleşme, çevresel ve toplumsal duyarlılık olacaktır. İklim Değişikliği ve Avrupa Birliği Yeşil Mutabakatı sektörü yoğun bir şekilde etkileyecektir. Aracıları en aza indiren e-ticaret ve entegrasyon pandemi ile birlikte hız kazanmıştır.

“LOJİSTİK PERFORMANS İNDEKSİ ÖLÇÜTLERİ DİKKATE ALINARAK YATIRIM VE EYLEMLERİMİZİ ÖNCELİKLENDİRMELİYİZ”

Eklemek isteğiniz bir gelişme, konu var mıdır?

Bir ülkenin lojistik sektörü performansını belirlemede önemli, yaygın kullanılan ve kıyaslama için önemli bir gösterge; Dünya Bankası Lojistik Performans İndeksidir (LPI). Bu indeksin ölçütlerini dikkate alarak yatırım ve eylemlerimizi önceliklendirmek ülkemiz lojistiğinin gelişmesine rehberlik yapacaktır.