Dokuz Eylül Üniversitesi Denizcilik Fakültesi Lojistik Yönetimi Bölümü Arş. Gör. Dr. Duygu Şahan, Yeşil Lojistikçiler için yazdı...

Ülkemizde yaşanan son deprem felaketlerinden sonra, afet yönetimi ve insani yardım lojistiği kavramlarına ve çevik lojistiğin bu alandaki yerine değinmek faydalı olacaktır. ‘Afet’ kavramından başlamak gerekirse, Birleşmiş Milletler (BM) afeti ‘maruz kalma, kırılganlık ve kapasite koşullarına bağlı olarak, yıkıcı bir olay neticesinde, bir topluluğun veya toplumun işleyişinin herhangi bir ölçekte ciddi şekilde aksaması’ olarak tanımlıyor. Bu olaylar insani, maddi, ekonomik ve çevresel boyutların en az birinde kayıplara ve önemli etkilere yol açıyor.  Kısaca afet yönetiminden bahsetmek gerekirse, afet yönetiminde aşağıdaki dört temel aşama bulunuyor:

-Zarar azaltma

-Hazırlık

-Müdahale

-İyileştirme

Zarar azaltma aşaması afetlerin önlenmesi ve büyük kayıpların yaşanmaması için toplumsal kırılganlığı azaltmaya yarayan yasal düzenlemeler ve mekanizmalar oluşturulması aşamasıdır. Hazırlık aşaması, iyi işleyen bir operasyonel müdahale için afet öncesi strateji oluşturulmasıdır. Bu aşamanın amacı, afetin olası ağır sonuçlarını önlemektir. Afetlere zamanında ve etkin müdahale edilmesi için gereken planlamaların yapılması, eğitim ve tatbikatların düzenlenmesi, toplumun bilinçlendirilmesi, acil yardım stoklarının oluşturulması gibi faaliyetleri kapıyor. Müdahale aşaması afet gerçekleşir gerçekleşmez başlayan süreçlerdir. Can ve mal kurtarma, yaralıların tedavi edilmesi, afetzedelerin barınma, beslenme, korunma gibi temel ihtiyaçlarının karşılanması ve afetzedelere psikolojik destek sağlanması gibi çalışmaları içerir. İyileştirme aşaması, afet sonrası süreçte afetin uzun dönemli etkilerinin sağaltılması, hayatın mümkün olan en hızlı şekilde normale dönmesi ve olası afetlerden en az zararı görecek şekilde bir yaşam çevresi oluşturulması için yapılan çalışmaları kapsar. Afetleri birkaç farklı boyutta sınıflamak mümkün:

• Afetin sebebine bağlı olarak: doğal afetler ve insan kaynaklı afetler

• Afetin tahmin edilebilirliği ve oluş hızına göre: ani gelişen afetler ve yavaş gelişen afetler.

Bu dört farklı kategorideki afetler şu şekilde örneklendirilebilir:

• Doğal ve ani gelişen afetler: deprem, kasırga, sel ve fırtına

• İnsan-kaynaklı ve ani gelişen afetler: terör saldırıları ve endüstriyel kazalar

• Doğal ve yavaş gelişen afetler: kuraklık, yoksulluk, gıda kıtlığı

• İnsan sebepli ve yavaş gelişen afetler: politik krizler ve mülteci krizleri.

Bu kategoriler içinde lojistik faaliyetlerin en önemli olduğu sınıf doğal ve ani gelişen afetler, çünkü böyle durumlarda insani yardımın en hızlı şekilde ihtiyaç halindeki en yüksek sayıdaki kişiye ulaştırılması gerekiyor.

Peki insani yardım lojistiği ne anlama geliyor? Avrupa Komisyonu, insani yardım lojistiğini ‘doğal afetler ve karmaşık acil durumlardan etkilenen insanlara yardım etmek amacıyla insanları, kaynakları, becerileri ve bilgiyi harekete geçirmeyi içeren süreç ve sistemler’ olarak tanımlıyor. Dolayısıyla, insani yardım lojistiği sadece ulaştırmayla sınırlı olmayıp, tedarik zincirinin bütününü içeriyor. Satın alma, kargo takibi, depolama, gümrük işlemleri ve son kilometre teslimatı gibi süreçler de insani yardım lojistiğinin konusuna giriyor. İnsani yardım lojistiği amaç, kapasite ve lojistik yetkinlik anlamında önemli farklılıkları olan çeşitli aktörlerden oluşuyor. Aşağıdaki şekilde görüldüğü üzere; insani yardım ilişki modelinde devletler, ordu, yardım kuruluşları, bağışçılar, sivil toplum kuruluşları, lojistik şirketler ve diğer şirketlerin etkileşimli bir rolü bulunuyor (Cozzolino, 2012).

Bu modelde her bir aktör arasındaki birebir ilişki dikkat çekiyor. Daha önce bahsi geçen afet yönetimi aşamalarından hazırlık aşaması, bu aktörler arasında işbirliğinin başladığı aşamayken, müdahale aşamasındaki iş birliği ve koordinasyon özellikle önem kazanıyor. Bunun yanı sıra insani müdahalenin ‘çevik’ bir şekilde, en kısa sürede en fazla insanı kurtaracak ve afetzedelerin ihtiyaçlarını en hızlı şekilde giderecek şekilde yapılması gerekiyor.

Bunun için uluslararası kuruluşlar, kamu kurumları ve özel sektörün hem birbiri arasında hem de kurum içi sürekli bilgi paylaşımı ve iş birliği yaptığı bir sistem ön plana çıkıyor. Örneğin BM Dünya Gıda Programı altındaki Lojistik Grubu’nu desteklemek amacıyla dünyanın en büyük dört lojistik şirketi olan Agility, UPS, Maersk ve DP World güçlerini birleştirerek bir grup oluşturuyor. Bu kamu-özel sektör iş birliği ile lojistik sektörünün kapasite ve kaynakları kullanılarak daha verimli ve etkin bir afet yardımı için çevik müdahale hedefleniyor. Bunun gibi oluşumların hem ülke çapında, hem de bölge ve şehir düzeyinde kurgulanması ülkemizde afet yönetiminde önemli gelimeler sağlayacak ve insani yardım kapasitesini güçlendirecektir. Bu kapasitenin gelişmesinde bir diğer önemli nokta ise toplumun bilinçlendirilmesi ve alanda uzman iş gücünün yetiştirilmesidir.

Toplumun bilinçlendirilmesi için kamu kurumları, üniversiteler eğitimlere daha fazla ağırlık verebilir, özel sektör ise bölgesindeki toplumla daha güçlü ilişkiler kurarak paneller, seminerler düzeyebilir. İnsani yardım lojistiği çok özelleşmiş bir alan olduğu için bu konuda da üniversitelerin ilgili bölümlerine görev düşüyor. Örneğin bölümümüzde verdiğimiz ‘İnsani Yardım Lojistiği’ dersi kapsamında Tıp Fakültesi ve AFAD ile iş birliği yaparak öğrencilerimizin ilk yardım eğitimi ve afet bilinci eğitimi almalarını sağladık. İnsani yardım lojistiğinin, sektörün kâr amacı gütmeyen farklı bir kolu olduğu, aynı zamanda yüksek seviyede çeviklik ve etkinlik gerektirdiğini göz önüne alırsak, üniversitelerde bu tür iş birlikleri ve eğitimlerin genişletilmesiyle daha yaygın etki sağlanabilir.

Kaynakça:

Cozzolino, A. (2012). Humanitarian Logistics, Springer Briefs in Business.