Dünya Bankası tarafından yayımlanan 139 ülkenin lojistik performanslarının değerlendirildiği sekizinci “The Logistics Performance Index (LPI) 2023” raporunda Türkiye’nin yeri, 3,4 puanla 38. gruplandırılmış sıra (aynı puanlara aynı sıra numarası verilmesi) olarak açıklanmıştır. 2016 yılı raporunda ise Türkiye 3,15 puanla 47.sırada idi. Dolayısıyla gerek puanımız, gerekse sıralamadaki yerimiz bir miktar olumlu yönde yükselmiştir. Almanya son dönemlerdeki birinci sıradaki yerini 4,3 puanla Singapur’a bırakmış ve 4,1 puan ile dördüncü sıraya inmiştir. Sıralamada ilk 10’nda yer alan ülkeler sırasıyla Singapur, Finlandiya, Danimarka, Almanya, Hollanda, İsviçre, Avusturya, Belçika, Kanada ve Hong Kong’dur. Libya ise 1,8 puanla sonuncu olmuştur. COVID-19 pandemisinin neden olduğu kırılmalara rağmen küresel tedarik zinciri bazında 2023 LPI puanları hemen hemen 2018 değerleri ile benzerlik göstermektedir. Rapor, Dünya’daki 115 ülkedeki uluslararası lojistik şirketlerden belirli bir örnekleme yöntemi ile seçilen 652 lojistik profesyonelden anket yoluyla 2022 yılı eylül-kasım döneminde toplanan nitel değerlendirmelere dayalı olarak oluşturulmaktadır. Covid-19 kaynaklı tedarik zinciri krizinin etkisi 2022 yılında yavaşlasa da, çoğu yanıt verenlerin algıları muhtemelen önceki aylardaki deneyimlerinden etkilendiği, raporda belirtilmektedir. Konteyner, hava taşımacılığı ve paket taşımacılığı ile ilgili Anahtar Performans Göstergeleri Büyük Veri (Big Data) yaklaşımı kullanılarak elde edilmiştir.

Puanlama aşağıdaki 6 ölçüte göre yapılmaktadır:

• Gümrük ve sınır geçiş işlemlerinin etkinliği,

• Ticaret ve taşımacılık altyapısının kalitesi,

• Lojistik hizmetlerin kalitesi ve rekabetçiliği,

• Rekabetçi fiyatlarla uluslararası sevkiyatları düzenleme kolaylığı,

• Sevkiyatların takibi ve izlenebilmesi,

• Sevkiyatların alıcıya zamanında ulaşması.

Bu kriterlerden ilk üçü girdi, diğer üçü çıktı olarak kabul edilmektedir. Dolayısıyla ilk üç kriterle ilgili politika ve düzenlemelerdeki etkinlik, sonuçları olumlu yönde etkilemektedir.

Türkiye ile aynı puana (3,4) sahip ülkeler; Hindistan, Litvanya, Portekiz ve Suudi Arabistan’dır. Türkiye’nin bir üstünde 3,5 puanla yer alan ülkeler; Bahreyn, Letonya, Katar ve Tayland’dır. Listede Türkiye’nin bir altında 3,3 puanlar listede yer alan ülkeler; Hırvatistan, Çekya, Malta, Umman, Filipinler, Slovakya, Slovenya ve Vietnam’dır. Türkiye 2016 yılı raporunda tüm komşularından daha iyi durumda iken artık bu özelliğini kaybetmiştir.

Dünya Bankasının LPI 2016, 2018 ve 2023 raporlarında Türkiye’nin yukarıda belirtilen değerlendirme ölçütlere göre aldığı puanlar karşılaştırmalı olarak aşağıdaki tabloda verilmiştir:

Ülkemiz açısından tabloda görüldüğü üzere 2023’de 2018’e göre “Sevkiyatların alıcıya zamanında ulaşması” ölçütü hemen hemen aynı kalması hariç tüm ölçütlerde olumlu yönde ilerleme söz konusudur. “Gümrük ve sınır geçiş işlemlerinin etkinliği” ölçüyü gene en düşük puana sahiptir. En çok ilerleme “Lojistik hizmetlerin kalitesi ve rekabetçiliği” ölçütünde olmuştur. 2023’de gümrük hariç diğer ölçütlerin puanları birbirine oldukça yaklaşmıştır. Bu da bütünleşik hizmet açısından önemlidir. Bu değerlendirme, ülke olarak hangi alanları geliştirmemiz gerektiğini göstermektedir. “Gümrük ve sınır geçiş işlemlerinin etkinliği” konusunda birçok çalışma yapılsa da hala en öncelikli konumuzdur.

Raporun ilginç sonuçlarından biri konteyner taşımacılığında çıkış ve varış noktaları arasındaki ortalama sürenin 44 ve standart sapmanın 10,5 gün olması, bu sürenin %60’ının denizlerde geçmesidir. En büyük gecikmeler limanlarda, çok modlu aktarma tesislerinde ve ithalat sürecinde olmaktadır. Bu tesislerde dijital dönüşümle tesis verimliliğinin artırılması ve gümrük işlemlerindeki sürelerin azaltılması gerekmektedir. Diğer bir sonuç, karbon ayak izinin çevresel sürdürülebilir lojistik seçeneklerle azaltılması gerektiğidir. Küresel tedarik zincirleri ve ticaretin devam etmesini sağlamak üzere daha az karbon emisyonlu yük taşımacılığına geçiş modları, enerji tasarruflu depolama ve daha iyi kapasite kullanımı önerilmektedir. Talep yeşil lojistik seçeneklerine yönelmektedir. Ayrıca sınır ötesi ticarette e-ticaret kanalının hızlı yükselişi raporda vurgulanmıştır.

Ülkemizin lojistik performans indeksinin istenen düzeyde gelişmemesinin başlıca nedenleri yurt içinde karayolu ağırlıklı taşıma yapmamız, birçok lokasyonda serbest piyasa ekonomisi kurallarının tam olarak oluşmaması, uzun gümrükleme süreleri, yoğun bürokrasi, liman ve demiryolu alt yapısındaki yetersizlikler, çok modlu taşımacılık yapısına dayalı ulaştırma koridorlarının kurulamaması ve buna bağlı lojistik merkezlerin oluşturulamamasıdır. Ayrıca sektörün istenen düzeyde kurumsallaşamaması, eğitim, araştırma, standardizasyon ve sertifikasyon eksikliği, bilişim teknolojisi kullanımındaki yetersizlikler, lojistikte ulusal koordinasyonunun sağlanamaması, profesyonel yönetim yapılarının olmaması, kayıt dışı ekonomiden kaynaklanan haksız rekabet koşulları, gümrük mevzuatının lojistik maliyetleri artırıcı yönde olması ve uluslararası konvansiyonlara (ADR, ATP, vd.) tam olarak uyum sağlanamaması diğer sorunlardır.

Ülke lojistiğinin gelişmesinde coğrafya avantajı maalesef tek başına yetmemektedir, fiziksel ve kurumsal alt yapılar en az coğrafya kadar önemlidir. Bu çerçevede 2022 yılında kamuoyuna açıklanan olan Ulusal Ulaştırma ve Lojistik Ana Planının tümüyle uygulanmasında yarar vardır. Ayrıca ülkemizin sanayi ve ticaret envanteri ve projeksiyonlarının yapılması gerekmektedir. Lojistik bölge yer, fonksiyon ve büyüklükleri başka bir şekilde belirlenemez. Lojistiğin taşımacılıktan çok daha geniş bir bakışa açısına sahip olduğu unutulmamalıdır. Lojistik yol haritamız çizilmezse LPI’nde ülkemizi daha üst sıralarda göremeyebiliriz.

Maltepe Üniversitesi Uluslararası Ticaret ve Lojistik Bölüm Başkanı Lojistik Derneği (LODER) Başkan Yardımcısı Prof.Dr.Mehmet Tanyaş